گروه اقتصادی سپیدار خبر- قیمت نفت در بازارهای جهانی به پایین‌ترین میزان خود در پنج سال گذشته رسیده است. این کاهش قیمت‌ها در مدت بسیار کوتاه سه تا چهار ماهه و در فصل سرما صورت گرفته است، اتفاقی که تاکنون در این فصل سابقه نداشته است. بسیاری از تحلیلگران، عربستان سعودی را عامل این کاهش قیمت‌ها می‌دانند، اما هیچ‌کس از انگیزه واقعی و قطعی ریاض اطلاعی ندارد.

خبرنگار مشرق برای پیدا کردن علت این کاهش قیمت‌ها و این‌که آیا عربستان به تنهایی تصمیم به این کار گرفته یا نه، با "مایکل استیونز" محقق عضو "مؤسسه متحد خدمات سلطنتی" گفتگو کرده است. متن مصاحبه مشرق با این کارشناس مسائل خاورمیانه به شرح زیر است.

برخی کارشناسان معتقدند عربستان سعودی نقش اصلی را در کاهش اخیر قیمت نفت ایفا کرده است. این کشور چه‌طور توانسته قیمت‌های جهانی نفت را تنها در سه یا چهار ماه این اندازه کاهش دهد؟

عربستان هر آن‌چه در توان دارد به کار می‌بندد تا بازار جهانی را در چنگ بگیرد و آن‌را به قالبی در بیاورد که مورد نظرش است. برخی معتقدند که عربستان در این کارش دچار اشتباه محاسباتی شده است. با این حال، به نظر می‌رسد که قیمت نفت از این هم پایین‌تر برود. دو کشور عمده تولیدکننده نفت، یعنی آمریکا با تولید 12 میلیون بشکه در روز و عربستان با بیش از 10 میلیون بشکه، خود را از قبل برای این وضعیت آماده کرده‌اند. این میزان تولید، بسیار بیش‌تر از نیاز بازار است و بشکه‌های اضافی همین‌طور دارد تزریق می‌شود.

با وجود ادامه این وضعیت نابه‌سامان، عربستان دارد به کارش ادامه می‌دهد. چند روز پیش، بسیاری از اعضای اپک در وین از عربستان خواستند که تولید خود را کاهش دهد تا بازار به وضعیت ثبات برسد، اما عربستان پاسخ منفی داد. واضح است که این کشور به قضیه، سیاسی نگاه می‌کند و ممکن است در دراز‌مدت با این کارش نتیجه معکوس بگیرد.

آیا عربستان می‌تواند بدون این که متحدی در انجام این کار داشته باشد، قیمت‌ها را پایین بیاورد تا منافع سیاسی‌اش تأمین شود؟

به نظر من، عربستان با نیم‌نگاهی به صادرات نفت آمریکا، این کار را انجام داده است. عربستان این‌طور فکر کرده که آمریکا میزان صادراتش را کاهش نمی‌دهد، پس من هم سطح تولیدم را بالا نگه می‌دارم تا همه بازار در اختیار آمریکا نباشد.

مسئله دیگر، ایران است. چنانچه ایران بتواند برخی تحریم‌های نفتی مربوط به صادرات را بردارد و در بخش پالایش و صادرات نفت جذب سرمایه کند، قادر خواهد بود که بخش بزرگی از بازار را به دست بگیرد. البته فکر نمی‌کنم ایران بتواند ظرف چند ماه، این کار را بکند، اما شاید در عرض یک یا دو سال این کار شدنی باشد.عربستان که این را می‌داند، می‌خواهد رقبا را از بازار خارج کند. این کشور به دنبال آن است که روسیه و ایران در بازار نفت و در کوتاه‌مدت، منفعت و سود اقتصادی یا سیاسی به دست نیاورند.

البته در صورتی که قیمت‌ها همین‌طور به روند نزولی خود ادامه دهند، عربستان هم پول هنگفتی از دست می‌دهد. در عین حال، این کشور پول اضافی زیادی برای هزینه کردن دارد، بنابراین از ضربه احتمالی نزول قیمت‌ها دست‌کم برای چند ماه یا حتی یک سال در امان خواهد بود.

به نظر شما کاهش قیمت‌ها تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد؟

در حال حاضر نمی‌توان پیش‌بینی کرد که تا چه حد کم می‌شود، اما زیاد هم دور از انتظار نیست که قیمت‌ها تا زیر 50 دلار در هر بشکه برسد و این بدین خاطر است که هیچ انگیزه و مشوقی برای کاهش تولید کشورهای بزرگ تولیدکننده وجود ندارد. همه تولیدکنندگان با هم رقابت تنگاتنگی دارند. هر کدام که کنار بکشد، شکست خورده است. تنها در صورتی که تقاضا از عرضه جلو بزند، ممکن است ورق برگردد. حتی کاهش قیمت‌ها به 25 دلار نیز چندان دور از انتظار نیست. این موضوع که عربستانی‌ها ممکن است دچار اشتباه محاسباتی شده باشند، هست، اما لزوماً به اقتصاد آن‌ها آن‌قدر آسیب نمی‌رساند که به تهران و مسکو ممکن است برساند.

دو نکته وجود دارد: یکی دیدگاه آمریکاست و دیگری دیدگاه عربستان. آمریکا تمرکزش بیش‌تر روی روسیه است. روسیه‌ای که در دو کشور سوریه و اوکراین، سیاست‌‌های متضادی با آمریکا دارد. اقتصاد روسیه تا حد زیادی به صادرات نفت و گاز وابسته است. آمریکا هم این نکته را می‌داند و می‌خواهد از این راه با روسیه مقابله کند.

ایران در نظر عربستان مهم‌تر می‌آید، چون سعودی‌ها در منطقه با ایران در حالت رقابت هستند. عراق، لبنان و سوریه هم هست. این می‌شود که سعودی‌ها می‌خواهند ایران را با این کار نقره‌داغ کنند. ایران با قدرت گرفتن داعش در منطقه، به غرب نزدیک‌تر شد و این مسئله، سعودی‌ها را برآشفته کرد.

آیا می‌توان وجود یک سازمان اپک بدون حضور عربستان سعودی را متصور شد؟

این مسئله مدت‌هاست که مطرح است، اما متصور شدن چنین وضعیتی دشوار است. بیش‌تر به این خاطر که عربستان سعودی آن‌چنان نفوذ سیاسی بر تولیدکنندگان کوچک نفت در منطقه دارد که با کنار رفتن این کشور از نقشه نفتی، 10 تا 11 درصد از تولید بازار اپک کم می‌شود.

راه خروج از این وضعیت نابه‌سامان این است که عربستان را جذب و نگرانی‌هایش را کم کرد. با این حال، تأمین نظر عربستان، کشورهای جنوب شرق آسیا یا ونزوئلا را خشمگین می‌کند، چرا که این کشورها احساس می‌کنند که دارند چوب بازی‌های سیاسی خاورمیانه را می‌خورند.

در اپک قطعاً مشکلاتی به وجود می‌آید. سعودی‌ها با این کارشان دارند ریسک بزرگی می‌کنند. تا ده سال آینده ممکن است اعضای اپک به خرده‌فرمایش‌های عربستان گوش ندهند. چیزی که الآن عربستان می‌بیند، منافع کوتاه‌مدتی است که در درازمدت به آن‌ها آسیب می‌رساند.

پیامدهای این کاهش شدید و سریع قیمت نفت برای بازار کالا چیست؟

قیمت کالاها نیز افت پیدا می‌کند. ترابری و صادرات و رساندن کالاها به دست مشتریان، هزینه کم‌تری خواهد داشت و این موضوع باعث می‌شود قیمت کالاها نیز با کاهش مواجه شود. اما میزان این کاهش، به اندازه کاهش قیمت نفت نخواهد بود. چرا که بافت بازار کالا با بافت بازار نفت متفاوت است و عرضه و تقاضای خاص خود را دارد. در این وضعیت می‌توان برخی پروژه‌های زیربنایی را با خرج کم‌تری اجرایی کرد. به ویژه کشورهایی که نیازمند یک نیروی پیشرانه سریع برای اقتصادشان هستند. اما این موضوع، در وضعیت کشورهای توسعه‌یافته تأثیر مثبت آن‌چنانی ندارد.

آیا این کاهش قیمت‌ها تا اندازه‌ای هست که بتواند موجب ورشکسته شدن برخی شرکت‌ها و یا تولیدکننده‌ها شود؟

بسته به نوع کالا ممکن است درجه تأثیرگذاری متفاوت باشد. کالاهایی که برای تولیدشان به نیروی کار زیاد و فرآیند ترابری پیچیده‌تری نیاز است، کار و کاسبی‌شان بهبود می‌یابد. هزینه‌های جانبی هم‌چون هزینه استخراج و به بازار رساندن مواد معدنی کاهش می‌یابد. بخش‌های اقتصادی نظیر خطوط هواپیمایی که با نفت و گاز بیش‌تر سروکار دارند نیز به سود بیش‌تری می‌رسند.

این در حالی است که کسب‌وکارهای کوچک و متوسطی که با حفاری یا بخش مهندسی استخراج نفت و گاز سر و کار دارند، از کاهش قیمت نفت، ضربه شدیدی خواهند خورد. اگر همین وضعیت تا شش ماه آینده ادامه پیدا کند، این کسب و کارها به‌شدت متضرر خواهند شد و قطعاً با کسری بودجه مواجه می‌شوند.

آیا کشورهای اروپایی در فهرست کشورهایی قرار می‌گیرند که از این وضعیت سود می‌برند؟

قطعاً همین‌طور است. همه می‌دانند که کشورهای اروپایی و به ویژه انگلستان که نفت و گاز زیادی وارد می‌کنند، در مقایسه با دیگر جاهای دنیا به منظور تأمین نیازهای انرژی خود پول کلانی هزینه می‌کنند. در حال حاضر، منطقه اروپا از لحاظ اقتصادی وضعیت مساعدی ندارد و این کاهش قیمت‌ها می‌تواند کمک خوبی به آن‌ها باشد.

آیا احتمال این وجود دارد که عربستان به خاطر تأمین منافع اروپایی‌ها قیمت نفت را کاهش داده باشد؟

این تحلیل هم میان کارشناسان مطرح شده است. چنانچه از دید سعودی‌ها به قضیه نگاه کنیم، می‌بینیم در مورد تولید بالای نفت آمریکا نگرانند. از این رو، به نظر نمی‌رسد این کار با تأیید آمریکایی‌ها انجام شده باشد، بلکه بیش‌تر به این خاطر بوده که آمریکا همه بازار را در اختیار نگیرد. از طرفی می‌دانیم که آمریکا با عربستان گفتگوهایی درباره ایران داشته و آن‌ها را تا حدی توجیه کرده است. به نظر من، تا شش ماه دیگر آمریکا به عربستان خواهد گفت که بهتر است قیمت‌ها را به حالت قبلی بازگرداند تا آرامش دوباره به بازار برگردد.

در بعد سیاسی، سعودی‌ها معتقدند که غرب آن‌ها را به حال خود واگذاشته است و بیش‌تر به ایران توجه می‌کند. کشورهای غربی در مذاکرات 1+5 هم به دنبال توافق با ایران هستند و این موضوع سعودی‌ها را از کوره در می‌برد. با این تفاسیر می‌توان گفت که سعودی‌ها دلایل خودشان را دارند، اما برای انگلیسی‌ها هم منافعی وجود دارد و بعید نیست که لندن چراغ سبز به آن‌ها نشان داده باشد.

قطعاً در سیستمی مثل سیستم حکومت‌داری عربستان، جایی‌که پادشاه و ولی‌عهد قدرت زیادی دارند، این می‌شود که خلقیات و روحیات شخصی‌شان ممکن است موجب تصمیم‌گیری لحظه‌ای شود. هر جا که عربستان نگران موضوعی می‌شود، جهت رفع نگرانی، کاری می‌کند که بیش‌تر نمود آن‌را در کم یا زیاد کردن تولید نفت می‌بینیم. ملک عبدالله هم در تصمیم‌گیری احساسی و آنی سابقه طولانی دارد.

یک نمونه از این تصمیم‌گیری‌ها رد کردن کرسی شورای امنیت بود. این کار اشتباه بسیار بزرگی بود، اما سعودی‌ها با این کارشان می‌خواستند خشم خود را نشان دهند. در مورد قیمت کنونی نفت نیز همین وضعیت وجود دارد. عربستان فقط منافع ملی خود را در نظر گرفته‌ و اهمیتی برای منافع دیگر کشورهای جهان قائل نیست. حتی در تشخیص منافع ملی خود هم کوتاه‌بین هستند و فقط منافع کوتاه‌مدت را در نظر می‌گیرند.